Ελλάδα – Τα αίτια της κρίσης

από την Κοραλλία Μόζορα

Η πρόσφατη οικονομική κρίση που συγκλονίζει την Ελλάδα, στην πραγματικότητα δεν είναι πρωτοφανής στα ελληνικά ιστορικά δεδομένα και για τους επαΐοντες ήταν και αναμενόμενη. Για να κατανοήσει όμως κανείς τα πραγματικά αίτια της οικονομικής αυτής κρίσης πρέπει να ανατρέξει στις ιστορικές συγκυρίες που διαμόρφωσαν τις οικονομικές δομές της Ελλάδας.

Στον χάρτη της Ελλάδας ο Δίας βρίσκεται στο 8ο σπίτι, σε θέση αδυναμίας στον Αιγόκερω και σε τετράγωνο με τον Πλούτωνα από τον Κριό και το 11ο σπίτι. Στην σειρά αυτή άρθρων θα προσπαθήσουμε να εξετάσουμε πώς λειτούργησε αυτή η όψη στην ελληνική οικονομία και την διαμόρφωση των οικονομικών δομών της, εξετάζοντας παράλληλα την οικονομική ιστορία της Ελλάδας από την ίδρυσή της ως κράτος το 1830 έως σήμερα.

Μέρος Α΄ : 1830 έως 1843, η πρώτη μεγάλη οικονομική κρίση

Με την ίδρυσή του το ελληνικό κράτος, στις 3 Φεβρουαρίου 1830, και σε αντίθεση με το όραμα της Επανάστασης για ανεξαρτησία, απόκτησε τρεις Προστάτιδες Δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία), βασιλιά και ηγεμονικό σύνταγμα. Ο οθωμανικός ζυγός αντικαταστάθηκε από την κηδεμονία, δυτικού τύπου τώρα, των Δυνάμεων που εγγυήθηκαν τα σύνορα και την κρατική του υπόσταση.

Το νεοσύστατο κράτος ξεκίνησε την πορεία του ήδη χρεωμένο με τα δάνεια της Επανάστασης (1824, 1825). Επιπλέον, οι τρεις Δυνάμεις δυσκολεύονταν να βρουν βασιλιά να αναλάβει τον θρόνο της Ελλάδας επειδή κρινόταν ότι δεν ήταν οικονομικά βιώσιμο κράτος. Η πολύ μικρή έκταση του εκείνη την εποχή, η υπανάπτυξη σε όλους τους τομείς, η καταστραμένη από τον μακροχρόνιο πόλεμο οικονομία, τα τεράστια κοινωνικά προβλήματα, η έλλειψη υποδομής και το χρεωμένο με δάνεια δημόσιο δεν άφηναν μεγάλα περιθώρια αισιοδοξίας.

Ο σφοδρός εμφύλιος πόλεμος που ακολούθησε την δολοφονία του Καποδίστρια ερήμωσε ακόμα περισσότερο την χώρα και εξανεμίστηκαν και όσα με κόπο είχε καταφέρει έως τότε ο πρώτος κυβερνήτης.

Φτάνοντας ο Όθωνας στην Ελλάδα στις αρχές του 1833 έφερε στις αποσκευές του ένα αναπτυξιακό οικονομικό πρόγραμμα που είχαν εκπονήσει οι Βαυαροί και ένα ακόμα δάνειο ύψους 60 εκ. φράγκων (δόθηκε σε τρεις δόσεις), που είχαν υποσχεθεί οι Δυνάμεις στον πατέρα του ανήλικου Όθωνα για να δεχτεί για τον γιο του τον ελληνικό θρόνο. Το δάνειο αυτό έμελλε να ταλαιπωρήσει την Ελλάδα οικονομικά και πολιτικά για πολλές δεκαετίες, αφού οι Δυνάμεις, κάθε φορά που ήθελαν να πιέσουν πολιτικά την Ελλάδα, ανέσυραν από το συρτάρι τους το δάνειο αυτό και την αδυναμία της Ελλάδας να αποπληρώνει τις δόσεις του.

Το κρατικό αναπτυξιακό πρόγραμμα των Βαυαρών όμως πέρασαν δυο δεκαετίες για να αρχίσει να εφαρμόζεται. Όταν παράλαβαν την διακυβέρνηση της Ελλάδας, η διοικητική ανεπάρκεια ήταν τέτοια που δεν μπορούσαν να έχουν ούτε την πιο στοιχειώδη ενημέρωση, όπως ποιο είναι το ετήσιο εθνικό εισόδημα, τι έκταση έχει η Εθνική γη, πόσος είναι ο πληθυσμός της χώρας κ.λπ. Η ανεπάρκεια αυτή βοηθούσε να ανθούν οι καταχρήσεις των φοροεισπρακτόρων και η φοροδιαφυγή.

Επίσης, μέσα από τους θεσμούς της Τουρκοκρατίας είχαν εδραιωθεί κάποιες προνομιούχες ηγετικές ομάδες (προεστοί, τοπικοί άρχοντες, ανώτερος κλήρος) που απόκτησαν μεγάλη δύναμη και πλούτο επειδή ήταν οι φοροεισπράκτορες των Οθωμανών. Οι ομάδες αυτές δεν ήταν διατεθημένες να παραχωρήσουν την εξουσία τους στο κεντρικό κράτος και ήρθαν σε συνεχή σύγκρουση μαζί του, ακόμα και υποκινώντας την ληστεία, την αναρχία και το χάος.

Οι προνομιούχες αυτές ομάδες συνέχισαν να εισπράττουν τον φόρο της δεκάτης εκ μέρους του ελληνικού κράτους. Όμως αντί να εισπράττουν το 10% από τους αγρότες, τους χρέωναν με υπερβολικά ποσά κρατώντας οι ίδιοι την διαφορά (όπως έκαναν και επί τουρκοκρατίας) και ταυτόχρονα χρέωναν με ασύμφορα ποσά το δημόσιο για τις υπηρεσίες τους στην είσπραξη των φόρων.

Στις ομάδες αυτές που ασκούσαν οικονομικές πιέσεις στο ελληνικό κράτος για να ικανοποιούν δικά τους συμφέροντα προστέθηκαν και τα κόμματα. Τα κόμματα (κι αυτά επηρεασμένα από τους θεσμούς και τις νοοτροπίες της Τουρκοκρατίας) λειτουργούσαν περισσότερο ως φατρίες και με το θεσμό της «προστασίας». Δεν βασίζονταν σε ιδεολογίες αλλά ήταν προσωποπαγή και λειτουργούσαν με «πελατειακές» και προσωπικές σχέσεις. Μαζί με τις ηγετικές ομάδες ασκούσαν έντονες πιέσεις στο κράτος για να εξυπηρετούν τα συμφέροντά τους, όπως το να παίρνουν οι ίδιοι και οι δικοί τους τα συμβόλαια είσπραξης των φόρων με ασύμφορες τιμές για το κράτος και να ενοικιάζουν με ευνοϊκούς γι’ αυτούς όρους κτήματα από την τεράστια Εθνική γη.

Οι πόροι της χώρας ήταν λιγοστοί και επομένως τα κρατικά εισοδήματα ήταν πολύ χαμηλά. Με την εκμετάλλευση των φόρων από τους φοροεισπράκτορες και την φοροδιαφυγή καθώς και την αδυναμία του κράτους να αξιοποιήσει σωστά την Εθνική γη εξασθενούσε ακόμα περισσότερο το κρατικό ταμείο και η κυβέρνηση δεν μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες της και πολύ περισσότερο να πληρώνει τις δόσεις των δανείων της. Έτσι, το ελληνικό κράτος αναγκαζόταν να καταφεύγει συνεχώς σε νέα δάνεια για να μπορεί να καλύπτει τα ελλείμματα του προϋπολογισμού.

Οι Δυνάμεις, από την πλευρά τους, εκμεταλλεύονταν την οικονομική εξάρτηση της Ελλάδας και τους εκάστοτε όρους των δανείων για να επεμβαίνουν στην διαχείρηση των δημοσιονομικών της. Στην πραγματικότητα, εκμεταλλεύονταν τα δάνεια για να ασκούν πολιτικές πιέσεις στην Ελλάδα με απώτερο στόχο την εξυπηρέτηση των συμφερόντων τους στον ευρύτερο χώρο της ανατολικής Μεσογείου.

Όμως αυτός ο πολιτικός παρεμβατισμός των Δυνάμεων από το ξεκίνημα του ελληνικού κράτους, βοήθησε και υπέθαλψε την πολιτική διαφθορά και την ασυδοσία που υπήρχε στις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές δομές. Τα κόμματα συσπειρώθηκαν γύρω από τις πρεσβείες των Δυνάμεων και με ανταλλάγματα (όπως παροχή πληροφοριών) ζητούσαν από τους πρέσβεις να πιέζουν το ελληνικό κράτος για να εξυπηρετούν τα συμφέροντά τους. Ακόμα και τα ονόματα των κομμάτων ήταν αντίστοιχα με την χώρα με την οποία τάσσονταν κι έτσι είχαμε το Αγγλικό, το Γαλλικό και το Ρωσσικό κόμμα. Με άλλα λόγια, τα ελληνικά κόμματα στράφηκαν εκεί που ήταν η πολιτική δύναμη (δηλαδή στους ξένους) αφήνοντας το ελληνικό κράτος έρμαιο στις πιέσεις τους.

Η κατάσταση αυτή έφτασε στο αποκορύφωμά της στις αρχές του 1843, όταν η ελληνική κυβέρνηση δεν μπορούσε και πάλι ούτε να πληρώσει τις δόσεις των δανείων ούτε και να καλύψει της ανάγκες της. Τότε οι τρεις Δυνάμεις για πρώτη φορά, λόγω πολιτικών διαφωνιών με τον Όθωνα, αρνήθηκαν κατηγορηματικά να της δώσουν άλλο δάνειο. Το ελληνικό κράτος για να αντιμετωπίσει την πτώχευση επέβαλε μια σειρά από σκληρά μέτρα, όπως περικοπή μισθών, κατάργηση θέσεων, μείωση του στρατού κ.ά., που φυσικά προκάλεσαν την λαϊκή δυσαρέσκεια.

Μέχρι τον Μάιο της ίδιας χρονιάς, οι Δυνάμεις έδωσαν στην Ελλάδα νέα οικονομική συμφωνία την οποία αναγκάστηκε να υπογράψει. Η νέα αυτή συμφωνία προνοούσε ότι οι Δυνάμεις θα έλεγχαν τους πόρους του ελληνικού κράτους, καταργώντας έτσι εντελώς την αυτονομία της ελληνικής οικονομίας. Όρισαν μάλιστα ένα οίκο με διεθνείς οικονομικές δραστηριότητες, τον οίκο Ρότσιλντ, να παρακολουθεί την μεταφορά των λεφτών από το ελληνικό δημόσιο προς τους δανειστές και να εκπονήσει μια μελέτη για τις οικονομικές δυνατότητες του ελληνικού κράτους και τις αιτίες των οικονομικών του προβλημάτων.

Συνοψίζοντας, την περίοδο αυτή μπορούμε να πούμε ότι το τετράγωνο του Δία με τον Πλούτωνα στον χάρτη της Ελλάδας λειτούργησε με τους εξής τρόπους:

- δείχνει ένα κράτος που ξεκίνησε χρεωμένο και επιβίωνε συνεχώς με νέα δάνεια ενώ στο ξεκίνημα του θεωρήθηκε ότι δεν ήταν οικονομικά βιώσιμο (Δίας στο 8ο σε αδυναμία και σε τετράγωνο με Πλούτωνα)
- εμφύλιος πόλεμος (έννοια του Πλούτωνα) που επιδείνωσε την οικονομία
- έλεγχος των εγγυητριών Δυνάμεων στα οικονομικά της Ελλάδας (Δίας κυβερνήτης του 7ου στο 8ο σπίτι και επίσης ξένοι έννοια του Δία) και τα δάνεια αποτελούν μοχλό πίεσης (Πλούτωνας) για να ασκούνται στην Ελλάδα πολιτικές πιέσεις (Δίας στον Αιγόκερω)
- διοικητική ανεπάρκεια (Δίας στον Αιγόκερω) που βοηθούσε στην οικονομική ασυδοσία και την φοροδιαφυγή (Δίας στο 8ο)
- παλιές συντηρητικές δομές και θεσμοί (Δίας στον Αιγόκερω) εκδηλώνονται μέσα από ομάδες συμφερόντων που κινούνται έξω από το κράτος και ενάντια σ’ αυτό για να εξυπηρετήσουν δικά τους συμφέροντα (Δίας τετράγωνο Πλούτωνας) απειλώντας με αναρχία (Πλούτωνας στον Κριό)
- Διεθνής οίκος αναλαμβάνει τον έλεγχο των οικονομικών της Ελλάδας το 1843 (Πλούτωνας στον 11ο οίκο)